تأملی در مفهوم جغرافیایی ایالت و شهر جیرفت در دوران اسلامی؛ از سده‌های نخستین تا اوایل سدۀ هشتم هجری

در منابع و متون کهن اعم از تاریخی و جغرافیایی به شهر جیرفت اشاره­هایی اندک اما معتنابه شده است. اگر چه این مقدار به درک کامل و حتی ناقصی از اوضاع و شرایط این شهر در گذشته نمی­انجامند اما دربر دارندۀ نکات مهمی هستند که در مسیر درک هر چه کامل­تر اوضاع و احوال سرزمین جیرفت در گذشته تعیین کننده هستند. در مقالۀ پیش­رو اطلاعات به شیوه کتابخانه­ای و مراجعه به متون دست اول گردآوری شده و روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی از نوع «تحلیل محتوا» هستند. نتایج این پژوهش به طور کلی چنین هستند: شهر جیرفت پیش از حمله عرب نیز وجود داشته است. این شهر تا سدۀ ششم هجری همچنان اهمیت خود را حفظ کرد و همواره از کانون­های مهم تحولات منطقۀ جنوب شرق ایران بود. اما از این زمان به بعد رفته رفته و نه یکباره جیرفت، اهمیت خود را به عنوان یک مرکز شهری از دست داد و با اینکه این نام (جیرفت) ـ بنا به متون ـ همچنان مورد استفاده قرار می­گرفت اما در همان متون هیچگاه نشانی از شهر جیرفت وجود ندارد؛ در حقیقت منظور از جیرفت در این متون نه یک شهر یا مرکز شهری که یک ناحیه جغرافیایی وسیع در جنوب ایالت کرمان بوده است.